Vietnam’s Names During the French Colonial Era: Tonkin, Annam, Cochinchina in Vietnamme
An Nam và Cochinchina: Nguồn gốc tên gọi và ảnh hưởng lịch sử
Nguồn gốc tên gọi “An Nam”
“An Nam” là tên gọi mà Trung Quốc thường sử dụng để chỉ Việt Nam qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, bất chấp việc quốc hiệu của nước này thay đổi. Tên gọi này dường như xuất hiện lần đầu từ thời nhà Đường, khi miền Bắc Việt Nam được thành lập thành một vùng tự trị mang tên “An Nam đô hộ phủ”. Kể từ đó, “An Nam” đã trở thành một thuật ngữ phổ biến trong các ghi chép và bản đồ của Trung Quốc để chỉ Việt Nam.
Dù trong thời kỳ Việt Nam đổi tên quốc hiệu từ nhà Đinh đến các triều đại Lý, Trần, và các triều đại khác (như Đại Cồ Việt, Đại Việt, Đại Ngu), tên gọi “An Nam” vẫn được giữ nguyên trong tài liệu và bản đồ của người Trung Quốc. Một khái niệm tương tự từ góc nhìn phương Tây, “Annam”, đã từng được các nhà truyền giáo như Alexandre de Rhodes sử dụng để mô tả toàn bộ lãnh thổ Việt Nam, trong đó ông phân chia thành hai vùng: “Tunquin” (Đàng Ngoài) và “Cochinchine” (Đàng Trong).
Tên gọi “Cochinchina” và sự thay đổi ý nghĩa
Tên gọi “Cochinchina” có nguồn gốc từ các nhà buôn Bồ Đào Nha khi họ thám hiểm Đông Nam Á. Ban đầu, họ nghe đến từ “Cauchy” (Giao Chỉ), một tên gọi cổ của Việt Nam từ thời Hán. Tuy nhiên, do “Cauchy” đã trùng với một địa danh ở Ấn Độ, “Cochinchina” đã ra đời từ sự kết hợp giữa "Cauchy" và "china" (Trung Quốc), có nghĩa là “vùng Giao Chỉ gần Trung Quốc”.
Trong bối cảnh chiến tranh Trịnh – Nguyễn, người phương Tây đã sử dụng “Cochinchina” để chỉ vùng đất Đàng Trong, nơi các chúa Nguyễn cai trị, trong khi vùng Đàng Ngoài do chúa Trịnh cai quản được gọi là “Tonkin”, dựa trên tên thủ đô Đông Kinh (Hà Nội ngày nay).
Khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam vào thế kỷ 19, ý nghĩa của “Cochinchina” đã thay đổi lớn. Từ một thuật ngữ chỉ toàn bộ Đàng Trong, nay trở thành tên gọi dành riêng cho vùng Nam Kỳ (Nam Bộ). Pháp chia Việt Nam thành ba kỳ:
- Cochinchina (Nam Bộ)
- Tonkin (Bắc Bộ)
- Annam (Trung Bộ)
Dù vậy, người Pháp vẫn gọi người dân ở cả ba kỳ là “Annamite” (người An Nam), phản ánh sự coi thường và thiếu tôn trọng sự phong phú của văn hóa và lịch sử Việt Nam.
Sự khác biệt văn hóa qua tên gọi
Sự phân chia thành ba kỳ không chỉ tạo ra các khác biệt hành chính mà còn ảnh hưởng mạnh mẽ đến những nét văn hóa độc đáo vùng miền. Nam Bộ (Cochinchina), với địa hình giao thương và sự hòa quyện của nhiều luồng văn hóa, nhanh chóng phát triển thành một trung tâm văn hóa mạnh mẽ. Ngược lại, Bắc Bộ (Tonkin) bảo tồn những truyền thống văn hóa lâu đời, còn Trung Bộ (Annam) đóng vai trò như một cầu nối giữa hai miền.
Tên gọi “Cochinchina” hiện nay không còn được sử dụng chính thức, nhưng vẫn lưu lại dấu ấn trong các nghiên cứu lịch sử và bản đồ cổ.
Kết luận
Từ “An Nam” đến “Cochinchina”, mỗi tên gọi không chỉ đơn thuần là địa danh mà còn phản ánh các giai đoạn lịch sử đầy phong phú và cách mà các thế lực bên ngoài nhìn nhận về Việt Nam. Những thuật ngữ này ghi lại những mối quan hệ phức tạp về chính trị, văn hóa và quyền lực. Việc hiểu rõ ý nghĩa và nguồn gốc của chúng không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận lại lịch sử mà còn tôn vinh bản sắc dân tộc đã hình thành qua nhiều thế kỷ.
Bài viết này không chỉ có giá trị từ góc độ văn hóa mà còn là công cụ hỗ trợ trong việc nghiên cứu lịch sử và phát triển tư duy phản biện thông qua những vấn đề liên quan đến tên gọi và ý nghĩa của chúng trong một bối cảnh rộng lớn hơn.
Nguồn Bài Viết Tên gọi Việt Nam thời kì thuộc Pháp: Tonkin, Annam, Cochinchina
